Кыргызстандын электр энергетикасынын өнүгүү тарыхы
1932-жылдан 1955-жылга чейин
1932-ж. |
Кыргызстанда биринчи энергетикалык ишкана негизделген – шаардык электрстанциялардын Фрунзелик бирикмеси (ФОГЭС). Кыргыз тоо техникумунун «тоо электромеханиги» («горная электромеханика») адистигине биринчи студенттер кабыл алынган. Кант шекер заводунда биринчи жылулукэлектр тутумунун курулушу аяктаган, анда 856 кВт кубаттуулуктагы 5 кыймылдаткыч жана 810 кВт кубаттуулуктагы эки генератор коюлган. Кемин районунун Ильич атындагы совхоздо жана Түп районунун «Сухой Хребет» савхоздорунда биринчи совхоздук электрстанциялар иштей баштаган, биринчисинин кубаттулугу 25 кВт түзсө Түптө 14 кВт кубаттулукта болгон. Кара-Балта районундагы Чалдовар айылында жана Ленин районунун Сакалды айылында МТС алдында электрстанциялар ишке берилген, алардын кубаттуулугу 60 кВт жана 35 кВт түзгөн. Өзгөн шаарында 26 кВт электрстанция ишке берилген. |
1933-ж. |
20-мартта Ленинград шаарында эмгекчилер Кыргызстанда электрлештирүүдө көмөк көрсөтүү боюнча келишим түзүшкөн. Пржевальск шаарында 60 л.с кубаттуулуктагы чакан гидроэлектростанция ишке берилген. Александровка (15 кВт.) жана Орловка (25 кВт) айылдарында электрстанциялар иштей баштаган. Көк-Жаңгак кенинде электрстанция ишке берилген. Станцияда 957 кВт эки локомобил жана 500 кВт кубаттуулуктагы эки генератор орнотулган. Фрунзе ДЭС 2де биринчи жылуулуу агрегат 1000 л.с дизелдик кубаттуулугу жана 668 кВт. Кубаттуулукта генератор ишке берилген. 15-декабрда Ош ГЭС 1де 10 кВт. кубаттулуктагы генератор андан да кубаттуурак 12,5 кВт. генераторго алмаштырылган. Фрунзе горком ВКПнын токтому менен КирГЭС трест 1934-жылдан баштап Курулуштехникумунда жергиликтүү калкты кабыл алуу менен электр энергетикасы боюнча курстарды ачканга милдеттенме алышкан. |
1934-ж. |
7-январда Кыргыз АССР НККХнын №2/229 буйрук менен «Аламедин ГЭС» трести Фрунзе шаардык коммуналдык чарбасына өткөрүлүп берилип ал «мамлекеттик электр станцияларын иштетүү жана электр станцияларын куруу боюнча Фрунзе бирикмеси» болуп түзүлгөн. 25-июлда Киробкомдун Бюросу Фрунзе шаардык тармактарын 6,6 кВт чыңалууга өткөрүү жана диспетчердик кызматты түзүү боюнча токтом кабыл алган. Ушул дата республиканын энерготутумунун түзүлгөн күнү болуп калган. Чумыш плотинасынын темир бетон курулмасы бүткөрүлгөн, бул Кыргызстандагы биринчи ири гидротехникалык курулма болгон. Сүлүктү шаарында жаңы жылуулук электростанция кубаттуулугу 500 кВт түзгөн «Буккау - Вольф» фирмасынын эки дизелдик аппараты ишке киргизилген. Карабалта кант заводунун курулушунда 19 кВт. кубаттулуктагы чакан электрстанция ишке берилген, ал эми жыл аягында биринчи 3000 кВт кубаттуулук жана 525 чыңалуудагы жылуулук агрегат иштей баштаган. Беловодск районунун Карл Маркс, Нижне-Чуйский (10 кВт) жана жети-Өгүз (12 кВт) совхоздорунда электрстанциялар курулган. |
1935-ж. |
Рыбачы шаарында 50 кВт кубаттуулуктагы дизелдик электрстанциянын курулушу аяктаган. Чангыр-Таш кенинде 135 кВт кубаттуулуктагы дизелдик электрстанция иштей баштаган. Беловодск районунда Петровск совхозунда(30 кВт), Ново-Троицк (4 кВт) жана Тамчы (14 кВт) совхоздорунда электрстанциялар ишке берилген. 6-сентябрда Карабалта кант заводу 3150 кВт кубаттуулуктагы ЖЭБи менен ишке киргизилген. |
1936-ж. |
Кадамжай кенинде (320 кВт) жана Чангыр-Таш мунай өндүрүүсүндө (16 кВт) дизелдик электрстанциялар иштей баштаган. Кубаттуулугу 600 кВт түзгөн Ош-Карасуу ГЭСтин курулушу аяктаган. Чолпон-Ата (7 кВт), Покровка (24 кВт) жана Ноокат (11 кВт) айылдарында айылдык ГЭСтер курулган. Октябрь айында Ош жибек фабрикасында 188 кВт кубаттуулуктагы дизелдик агрегат ишке берилген. |
1937-ж. |
21-апрелде Кыргыз ССР Наркомхоздун токтому менен ФОГЭСтин базасында энергетикалык башкармалыкты түзүү сунушталган. Анын милдеттерине Кыргызстанда иштеп жаткан электрстанцияларды иштетүү жана шаар менен райондордо чакан электрстанциялардын долбоорун даярдоо. Август айында Ат-Башы ГЭСти куруу боюнча атайын Башкармалык түзүлгөн. Ош жибек фабрикасында электр станциянын кубаттуулугу жогорулап 284 кВт жеткен, ошондой эле Кара-Суу пахта тазалоочу заводдо кубаттуулук 522 кВт болуп жогорулаган. 5-16 июнда Кыргыз Компартиясынын I Сьезди болгон, анда үчүнчү беш жылдыкта Кыргызстанды индустриялык-агрардык өлкөгө жеткирүү боюнча резолюция кабыл алынган. Максатты ишке ашыруу жолу өнөржайды өнүктүрүү менен бирге республиканы электрлештирүү.
Таш-көмүр кенинде борбордук электрстанцияны куруу башталган, убактылуу 95 кВт кубаттуулуктагы электрстанция иштей баштаган. Үч-Коргон айылында (39 кВт), Беловодск (8 кВт), Көй-Мойнок, Арначар жана башка бир топ совхоздордо айылдык электрстанцилар курулган. Фрунзе дизелдик электрстанциянын экинчи кезеги курула баштаган, ал жакта дагы эки жылуулук агрегат жана 960 кВт кубаттуулуктагы эки генератор ишке берилген. Бул убакыт аралыгында республикада 75 электрстанция иштеп жаткан, анын 38 экинчи беш жылдыкта курулган. Бул станциялардын жалпы кубаттуулугу 13,5 миң кВт жетип, 31,6 млн кВт саат электрэнергиясы иштелип чыккан. Кыргыз ССР Наркомхоз алдында айылдык электрстанцияларды куруу боюнча атайын "Кирсельэлектро |
1938-ж. |
1-апрелде жаңы курулуп жаткан Ново-Троицк кант заводунда 115 кВт кубаттуулуктагы убактылуу дизелдик электрстанция ишке берилген. Жалал-Абад шаарында 18 жана 22 кВт кубаттуулуктагы чакан электрстанция иштей баштаган. Ат-Башынын жогорку айылдарында, Сокулук, Кочкор райондорунда электрстанциялар жана «Кызыл-Октябрь колхозунда ГЭС курула баштаган. Кадамжай сымап комбинаты Кувайсай ГРЭСи тарабынан 35 кВ чыңалуудагы узундугу 70 км болгон электр чубалгысы аркылуу электрэнергияны ала баштаган. Бул жылы республиканы электрлештирүү башталган 10-июнда Кыргыз ССР токтому менен «колхоз ГЭСтерин куруу планы» боюнча токтом кабыл алынган. “Кирсельэлектро” трести 16 ГЭСти кура баштаган. Программага Нокат районунда - Янги-Нокат 1, Янги-Нокат-2, ГЭС Муян жана Правда Карасуу районунда, ГЭС Гүлчө жана Суфи-Коргон Алай районунда чакан ГЭСтерди куруу программасы кабыл алынган. Иштерди Иминов Хаджи-Мураттын жетекчилиги алдында, Уревский Н.И., Соломатов В.Н., Тургунбаев Камал, Шадрин И.С., Клочков В.Р., Игамбердиев Каримжан инженер-техниктер жүргүзгөн. |
1939-ж. |
Таш-Көмүр кенинде борбордук электрстанцияны курууда биринчи кезектеги иштер аяктаган, ал жакта «Буккау-Вольф» фирмасынын 500 кВт кубаттуулуктагы дизель ишке берилген. Ак-Түз кенинде 240 кВт кубаттуулуктагы гидроэлектростанция ишке берилген. Фрунзе механикалык заводдо айылдык ГЭСтер үчүн гидротурбиналар чыга баштаган. 10 айылдык электрстанциялар курулган – "Шамси", "Сокулук", "Куланак", "Чет-Байсорун", "Теплоключенка", "Базар-Коргон", "Иссык-Ата" ж.б. |
1940-ж. |
16-мартта «Чоң Чүй каналын жана Орто-Токой суу сактагычын» куруу боюнча СССР СНК жана ЦК ВКП токтому кабыл алынган. 23-26-апрелде Орто-Токой суу сактагычын жана Чоң Чүй каналын куруу боюнча Башкармалык негизделген, ал Кыргыз ССРнин Совнаркомуна баш ийген. Фрунзе ДЭС 2де Коломенск заводунда даярдалган 825 л.с. жана 616 кВт кубаттуулуктагы эки генератор орнотулган. Сүлүктү ЦЭСте кубаттуулугу 500 кВт түзгөн «Буккау-Вольф» фирмасынын үчүнчү локомобиль орнотулган. Август айында Араван ГЭСте курулуш иштери башталган. «Кирсельэлектро» трести 5 айылдык гидроэлектростанцияны ишке берген - Ак-Жар -1 – 88 кВ, Кара-Балта – 84 кВ, Макачи - 1 - 34 кВ, Ноокат – 90 кВ, Саруу-Даркан – 105 кВ. |
1941-ж. |
Ош ГЭС 1де 55 кВт кубаттулуктагы генератор 84 кВт кубаттулуктагы генераторго алмаштырылган. Биринчи жолу республикада курулуп жаткан «Милянфан» ГЭСтен М.В.Фрунзе атындагы колхозго чейин жогорку чыңалуудагы чубалгы «эки чубалгы - жер» схемасы менен курула баштаган. 1-декабрда Хайдаркан кенинде 366 кВт кубаттуулуктагы дизелдик электростанция ишке берилген. 7 айылдык электрстанция ишке берилген - Тюрген - 36 кВт, Ырдак - 57.5 кВт, Куршаб - 84 кВт, Ак-Суу - 208 кВт,эксперименталдык ферма - 18 кВт. Республикада жалпы кубаттуулугу 19,6 миң кВт болгон электр станциялар курулган. Иштелип чыккан электр энергиясынын көлөмү 51,6 млн. кВт. Түзгөн. Электрэнергиясын иштеп чыгууда Кыргызстан башка союздук республикалардан алда канча алдыга кеткен. |
1942-ж. |
15-февралда мамлекеттик комиссия АКтүз полиметаллдык комбинатынын курулушунда дизелдик электростанция ишке алынган ал 180 л.с жана 456, 448, 456 кВт кубаттуулуктагы үч генератор менен камсыздалган. 2-майда Фрунзе ДЭС 1де кубаттуулугу 400 л.с. жана 268 кВт кубаттуулуктагы «Поляр» үчүнчү дизел ишке киргизилген. 6-июнда СССР Совнаркому "Кыргыз ССРде Ворошилов (Лебединовка) гидроэлектрстанциясын куруу боюнча токтом кабыл алган. 20-июнда Лебединовка ГЭСти куруу иштери башталган. Ново-Троицк кант заводунда кубаттуулугу 2646 кВт болгон ТЭЦтин курулушу жыйынтыкталган. Сентябрь айында Кыргызстанда биринчи жогорку чыңалуудагы 35 кВт Кадамжай-Хайдаркен узундугу 70 км болгон электр чубалгысы ишке берилген. Декабрь айында В.И.Ленин (учурда БМЗ) заводунун алдында Фрунзе ЖЭБ 1те «Эрликон» кубаттуулугу 1000 кВт болгон гидроагрегат жана көмөк чордон 525/6300 В трансформатордук 1800 кВА кубаттуулугу менен трансформатор монтаждалып бүткөн. Декабрь айында Ысык-Көл районунда кубаттуулугу 84 кВт түзгөн «Григорьевка» ГЭС ишке берилген. Токмок кант заводунун ЖЭБнде 1000 кВт кубаттуулуктагы жана 525 В чыңалуудагы биринчи жылуулук |
![]() |
Байланыш дарегибиз:
720070, Бишкек ш., Жибек-Жолу пр., 326
+996 (312) 66-10-01 (кабылдама)
+996 (312) 66-16-09 (факс)
+996 (312) 67-03-35 (басма сөз кызматы)
Биздин карта